भक्तपुर । भक्तपुरको बिस्का जात्राको ल्योसिंद्य बल्ल उठेको छ। बुधबार राति नै उठाइसक्नु पर्ने ल्योसिंद्य बिहीबार दिउँसो साढे तीन बजे मात्रै उठाउन सफल भएको हो।

बुधबार साँझदेखि रातभर प्रयास गर्दा पनि ल्योसिंद्य उभ्याउने प्रयास विफल भएको थियो। भक्तपुर नगरपालिका वडा नम्बर ५ ल्योसिंखेलमा ५५ हात लामो ल्योसिंद्य साँझदेखि रातभर प्रयास हुँदा पनि उभ्याउने प्रयास सफल नभएको हो।

५५ हात लामो र ठूलो भएका कारण कुनै वर्ष यसरी निर्धारित दिनमा उठाउन नसकेको इतिहास छ। तर, ल्योसिंद्य उठाउने नसकेको इतिहास नै भने छैन। निर्धारित दिनमा उठाउन नसकेको ल्योसिंद्यलाई वैशाख १ गते जसरी पनि उठाइन्छ।

यसलाई उठाउन बिहीबार पनि बिहानैदेखि प्रयास भएको थियो। त्यो प्रयास साढे तीन बजे मात्रै सफल हुन सकेको थियो। आठ वटा डोरीको सहायताले तानेर उठाउने प्रयास हुन्छ। ल्योसिंद्यो उठाउने क्रममा पटक–पटक डोरी चुँडेको थियो।

उठाइएको ल्योसिंद्योलाई परम्परा अनुसार आजै साँझ ढालिन्छ। ८ रात नौ दिन लामो विस्का जात्राको यो सबैभन्दा बढी मुख्य आकर्षणको जात्रा यही नै हो। जात्रा हेर्न भक्तपुरसहित काठमाडौं, ललितपुर अनि काठमाडौं उपत्यका आसपासबाट हजारौं जात्राप्रेमी यो जात्रा हेर्न आउने गर्दछन्।

यसअघि नयाँवर्ष चार दिन अगाडि प्रसिद्ध पाँचतल्ले मन्दिर टौमढी अगाडि राखेर बनाइएको भैरवनाथको रथ मंगलबार दिउँसो तान्ने क्रमको सुरुवातसँगै जात्रा सुरु भएको थियो। प्रत्येक वर्ष नयाँ वर्ष आगमनको चार दिन अगाडिदेखि सोही स्थानमा प्यागोडा शैलीमा बनाइएको तीनतल्ले भैरवनाथको रथ तान्ने क्रमसँगै जात्रा प्रारम्भ हुने प्रचलन रहिआएको छ।

इतिहास एवं संस्कृतिविद् डा.पुरुषोतमलोचन श्रेष्ठका अनुसार भक्तपुरको बिस्केट जात्रा पूर्वमध्यकालतिर तीन सय वर्षभन्दा बढ्ता समयसम्म राष्ट्रिय पर्वकै रूपमा मनाइन्थ्यो। तत्कालीन भक्तपुर राज्य समग्र नेपालको राजधानीनगरको रूपमा रहेको बेलामा यो राष्ट्रिय पर्वकै रूपमा मनाइने उनले बताए। तर, उपत्यकाको राजनैतिक विखण्डनलगायत वि।सं। १८२६ मा मल्लकालीन भक्तपुर राज्यको पतनपछि भक्तपुरले आफ्नो केन्द्रीय राजनैतिक–प्रशासनिक महत्त्व गुमाउँदै गएपछि भने यो एक जिल्लाको स्थानीय जात्राको रूपमा मात्र सीमित रहन पुग्यो। तर अहिले फेरि यो जात्रा हेर्नका लागि भक्तपुरसहित काठमाडौं, ललितपुर, काभ्रेपलान्चोकलगायतबाट सयौं मानिस आउने गर्दछन्।

किम्बदन्ती अनुसार परापूर्वकालमा भक्तपुरमा बस्ने एक प्रतापी राजाको अत्यन्तै अद्भुत सुन्दरी राजकुमारी थिइन्। राजाले ती राजकुमारीसँग बिहे गर्नेलाई आफूले राजगद्धि नै सुम्पने बताएपछि राजगद्दी पाउने राजकुमारीसँग बिहे गर्न धेरै कुमारहरू आए। तर, जसले राजकुमारीसँग बिहे गर्थे उ पहिलो रातमै त्यही ओछ्यानमा मर्दथ्यो।

एकदिन एक बलवान राजकुमारले राजकुमारीसँग बिहे गरे। राति राजकुमारी निदाएपछि उनको नाकको प्वालबाट दुई वटा नागनागिनी निस्केर अजिङ्गरको रुपधारण गरी राजकुमारलाई डस्न लाग्दा राजकुमारले आफ्नो खड्गले काटेर दुई टुक्रा पारिदिए। ती नागनागिनीले प्राण त्याग गर्ने बेलामा अब हामी दुवै एकै ठाउँमा मर्न लाग्यौँ, हामी प्राण त्याग गरेर गएपछि हाम्रो पुरुषार्थ देखाउन सबैले देख्ने गरी जात्रा चलाइदिनू भनी प्राण त्याग गरे।

भोलिपल्ट सधैँझैँ गुठियार राजकुमारको लास लिन जाँदा राजकुमार जीवित नै र २ वटा नाग–नागिनी मरेको देखेर सबै खुसी भएर राजाले पनि छोरीलाई अथाह धनसम्पत्ति दाइजो दिएर राजकुमारलाई राजतिलक गरिदिए। अजिङ्गरको स्वरूप हुने नागनागिनी मारिएको खुशीयालीका साथ यो जात्रा मनाउन थालिएको हो र नागनागिनीको अन्तिम इच्छाअनुसार ५५ हात लामो सोझो सल्लाको रूखको गोलो परेको लिङ्गो ल्योसिंखेलमा अहिले पनि ठड्याउने गरिन्छ। यसबाहेक पनि जात्रा सम्बन्धी अनेक किंवदन्ती छन्।

भैरवनाथको रथ तानेर सुरु हुने जात्रा प्रत्येक वर्ष वैशाख ५ गते पाँचतल्ले मन्दिर अगाडि नै रहेको यही भैरवनाथको रथलाई तानेर सम्पन्न हुने गर्दछ। यो बेला पनि रथलाई दुवै साइटमा डोरी राखेर तानिन्छ। यस दिनलाई स्थानीय नेपाल भाषामा द्यो थाहा विज्याइगू अर्थात् देवता (रथ) माथि सवारी हुने भनिन्छ।